Wamasai

Wamasai ni kabila wazawa wa Afrika la watu wahamaji katika wanaopatikana Kenya na kaskazini Tanzania. Kwa sababu ya mila tofauti zao na mavazi na kuishi karibu na mbuga nyingi za Afrika Mashariki, wao ni miongoni mwa wengi ya makabila yanayojulikana Afrika. ^[1] Wao wanazungumza Maa, ^[1] mmojawapo ya familia ya lugha ya Nilo-Sahara inayohusiana na Dinka na Nuer, na pia wameelimika katika lugha rasmi za Kenya na Tanzania: Kiswahili na Kiingereza. Idadi ya Wamasai inakadiriwa kuwa 377,089 kutoka Sensa ya 1989 ^[2] au kama lugha ya wasemaji 453.000 nchini Kenya mwaka 1994 ^[3] na 430.000 katika Tanzania mwaka 1993 ^[3] kwa jumla inakadiriwa kuwa "inakaribia 900.000" ^[1] Makadirio hayo ya Wamasai katika nchi zote mbili huenda ikawa ni vigumu kuyathibitisha kwa sababu ya umbali wa maeneo ya vijiji vyao vingi, na asili yao ya uhamaji.

Ingawa serikali ya Tanzania na Kenya imeweka mipango kuwahimiza Wamaasai kuachana na asili yao ya jadi ya uhamaji, bado wameendelea na desturi hiyo. ^[4] Hivi majuzi, Oxfam imedai kwamba mtindo wa maisha ya Wamasai lazima ikubaliwe ili kuzingatia mabadiliko ya hali ya hewa kwa sababu hawana uwezo wa kulima katika majangwa. ^[5]

Historia

 

Kulingana na historia simulizi yao wenyewe, asili ya Kimasai ilitoka kwenye bonde la Nile ya chini kaskazini ya Ziwa Turkana (North-West Kenya) na walianza kuhamia kusini karibu karne ya kumi na tano, wakiwasili katika shina la ardhi kutoka kaskazini mwa Kenya na Tanzania ya kati tangu karne ya kumi na saba hadi mwisho wa karne ya kumi na nane. Makabila mengine yalilazimishwa kuyahama makazi yao Wamaasai walipohamia huko. [1] Eneo la Wamaasai lilifika kilele cha ukubwa wake katikati ya karne ya kumi na tisa, na kuenea kwote katika Bonde la Ufa na pande za ardhi kutoka Mlima Marsabit huko kaskazini hadi Dodoma kule kusini. ^[6] Wakati huu Wamasai, na vilevile lile kundi kubwa walilokuwa wamejiunga nalo, walikuwa wakivamia mifugo hadi umbali wa mashariki ya pwani ya Tanga huko Tanzania. Washambulizi walitumia mikuki na ngao, lakini walikuwa wamehofiwa kwa kutupa vilabu (orinka) walivyoweza kutupa kwa usahihi kutoka umbali wa mita 100. Mwaka 1852 kulikuwa na ripoti ya msongomano wa wapiganaji 800 wa kimaasai kuhamia nchini Kenya. Mwaka 1857, baada ya kufyeka "Nyika ya Wakuafi" katika kusini mashariki mwa Kenya, Washambulizi Wamasai wakatisha Mombasa katika pwani ya Kenya. [2] ^[7]

Maasai mashujaa katika Afrika ya Mashariki ya Kijerumani, c. 1906/18.

Picha:Maasai Land.jpg

300px

Kwa sababu hii ya uhamiaji, Wamasai ni wazungumzaji wa Kiniloti wa kusini zaidi.
Kipindi cha upanuzi ulifuatwa na "Emutai" ya kimasai ya 1883-1902. Kipindi hiki kilikuwa kimetofautishwa na kuenea kwa magonjwa ya bovin pleuropneumonia, rinderpest, na smallpox. Kisio la kwanza lilikuwa limependekezwa na mwanajeshi wa Kijerumani kaskazini magharibi ya Tanganyika, ilivyojulikana siku hizo ya kwamba asilimia 90 ya ng'ombe na nusu ya wanyama pori walikufa kutokana na ugonjwa wa rinderpest. Madaktari wajerumani walidai kuwa katika eneo moja "kila sekunde" Afrika kulikuwa na mtoto aliyeugua matokeo ya smallpox. Kipindi hiki kiliambatana na ukame. Mvua ilikosa kunyesha kabisa katika mwaka wa 1897 na 1898. [3]
Mtafiti kutoka Austria Oscar Baumann akisafiri katika nchi ya Wamaasai 1891-1893, alieleza makazi huko katika volkeno ya Ngorongoro katika kitabu 1894 durch Massailand zur Nilquelle ( "Kupitia ardhi ya Wamaasai ya chanzo ya Nile"): " Kulikuwa na wanawake waliodhoofiwa mno waliotazama ule wazimu wa njaa ... mashujaa waliokuwa wameshindwa kutembea, wakiwa na wazee walioathirika na wasiojali kitu. Vikundi vya tai viliwafuata kutoka juu, hawa tai wakisubiri waathirika. " Kulingana na kisio moja theluthi mbili ya Wamaasai walikufa katika kipindi hiki. [4]
Kuanzia na mkataba wa 1904, [5] na kufuatiwa na mwingine mwaka 1911, ardhi ya wamaasai nchini Kenya Wamaasai ilipunguzwa kwa asilimia 60 wakati Waingereza walipowafukuza ili kutayarisha nafasi ya mashamba ya wakoloni, hatimaye kuwalazimu kuishi katika wilaya ya Kajiado na Narok. [6] Wamasai kutoka Tanzania walifukuzwa kutoka ardhi yenye rutuba kati ya Mount Meru na Mlima Kilimanjaro, Nyanda yenye rotuba iliyo karibu na Ngorongoro katika miaka ya 1940. ^[8] [7] Ardhi zaidi ilichukuliwa kujenga hifadhi ya wanyamapori na hifadhi za taifa: Amboseli, Hifadhi ya Kitaifa ya Nairobi, Masai Mara, Samburu, Ziwa Nakuru, na Tsavo nchini Kenya; Manyara, Ngorongoro, Tarangire / http://www.tanzaniaparks.com/tarangire.htm na Serengeti huko Tanzania.
Wamasai ni wafugaji mifugo wanaopinga sisitizo la serikali ya Tanzania na serikali ya Kenya kuishi maisha ya kisasa. Wao wanadai haki ya kulisha mifugo katika Hifadhi za Taifa katika nchi zote mbili.
Wamasai walisimama dhidi ya utumwa na waliishi pamoja na wanyama pori wengi huku wakikataa kula wanyama pori hao wala ndege. Ardhi ya Wamaasai sasa ina Hifadhi za Wanyama pori zilizo bora kabisa kote Afrika Mashariki. Jamii ya Wamaasai haikuwahi kukubali kamwe usafirishaji haramu wa binadamu, na wote waliotafuta watumwa walikuwa wakiwaepuka Wamasai. ^[9]

Kimsingi kuna sekta kumi na mbili za kabila ya kimaasai, kila sekta ikiwa na desturi yake, muonekano, uongozi na ndimi. Sekta hizi zinajulikana kama Keekonyokie, Daha Besdi, Purko, Wuasinkishu, Siria, Laitayiok, Loitai, Kisonko, Matapato, Dalalekutuk, Loodokolani na Kaputiei. ^[10]

 Utamaduni

Wamasai na vibanda na kizuizi cha Enkang Serengeti, 2006

Jamii ya Wamaasai sana mfumo dume katika desturi yao utapata ni wanaume, pamoja na wazee wastaafu, kuamua mambo makubwa zaidi kwa kila kikundi cha Wamaasai. Sheria simulizi zinashughulikia na maswala mengi ya desturi. Kunyongwa kisheria hakujulikani, na malipo ya kawaida katika ng'ombe hutosheleza mambo. Kuna mbinu za kutatua migogoro nje ya mahakama mkama 'amitu', inayomaanisha, 'kufanya amani', au 'arop', ambayo inahusisha kuomba msamaha wa dhati. Wamasai humwabudu Mungu mmoja pekee, na wao humwita Mungu Enkai au Engai. Engai ni Mungo mmoja mwenye asili mbili: Engai Narok ( Mungu Mweusi) ana huruma, na Engai Nanyokie (Mungu Mwekundu) ana ghadhabu. ^[11] "Mlima wa Mungu", Ol Doinyo Lengai, uko kaskazini Tanzania. Binadamu mkuu katika mfumo wa dini ya Wamaasai ni laibon ambaye anaweza kushiriki katika:uponyaji wa kidini, kuzungumza na Mungu na unabii, kuhakikisha mafanikio katika vita au mvua ya kutosha. Nguvu zozote alizokuwa nazo laibon alikuwa zilikuwa zimetokana na utu au nafsi yaka, bali si cheo chake. Wamasai wengi wamekuwa wakristo, na kwa kiwango kidogo, Waislamu.

Vifo vingi vya watoto wachanga miongoni mwa Wamasai imesababisha watoto wengi kutotambuliwa mpaka kufikia umri wa miezi 3, ilapaitin. ^[12] Kwa Wamasai kuishi maisha ya kitamaduni, mwishoni mwa maisha yao huzikwa bila sherehe na maiti wanaachwa nje waliwe na tumbusi ^[13] Maiti kukataliwa na tumbusi na fisi wanaojulikana kama Ondili ama Oln'gojine huonekana kama kuwa kitu kibaya, na kusababisha jamii ya mfu huyo kulaumiwa, Kwa hivyo haingekuwa nadra kupata miili iliyofunikwa na mafuta na damu kutoka ng'ombe aliyechinjwa. ^[14] Mazishi ya zamani yalikuwa yametengwa kwa waheshimiwa wakubwa, kwani iliaminika kuwa mazishi yalidhuru udongo. ^[15]

Maisha ya Wamaasai inahusishwa sana na ng'ombe, ambao huwa msingi wao wa chakula. Kipimo cha mali ya mtu ni kulingana la mifugo na watoto alionao. Kuwa na ng'ombe 50 au zaidi kunaheshimika, na watoto zaidi ni bora. Mtu ambaye ana mengi moja lakini si mengine anahesabiwa kama maskini. ^[16] Wamaasai huamini kwamba Mungu aliwapa ng'ombe wote duniani, kwa hivyo kuchukua mifugo kutoka makabila mengine ni swala la kudai ni haki yao, lakini zoezi hili limepungua. ^[17]
 Malazi

Makazi kufunikwa na kinyesi cha ng'ombe ili kuzuia maji ya mvua

Wamaasai wanawake wakitengeneza nyumba Maasai Mara(1996)

Kihistoria Wamaasai ni watu wanohamahama, kwa hivyo tangu jadi wamekuwa wakitumia vinavyopatikana kwa urahisi ili kujenga makazi yao. Nyumba zao za kiasili zilikuwa zimeundwa kwa ajili ya watu waliohama mara kwa mara, kwa hivyo hazikujengwa kudumu. Inkajijik (nyumba hizo) ni aidha nyota-umbo au mviringo, na ni hujengwa na wanawake. Umbo la nyumba hizo umejengwa na mbao, matawi madogo yaliyochanganyishwa na matope, vijiti, majani, ng'ombe kinyesi na [[]]mkojo wa binadamu, na majivu. Mavi ya ng'ombe inahakikisha kuwa paa halivuji, na maji ya mvua yasiweze kupita. enkaji ni ndogo, kipimo cha mita 3x5 na kimo cha 1.5 m juu. Ndani ya Nafasi hii familia hupika, hukula, hulala, hupiga gumzo na huweka akiba ya chakula, mafuta na mali nyingine. Mifugo wadogo mara nyingi pia huwekwa ndani ya enkaji. [8] [9] Vijiji huzungukwa na ua (Enkang) lililojengwa na wanaume kwa kutumia miiba ya acacia, mti wa kiasili. Usiku wote ng'ombe, mbuzi na kondoo huwekwa katikati ya ua hilo, kuwalinda kutokana na wanyama pori.

Mpangilio wa Jamii

Kitengo kati ya jamii ya Wamaasai ni umri. Ingawa vijana wavulana hutumwa nje na ndama na kondoo kuanzia utotoni, utoto kwa wavulana ni wakati wa kucheza, isipokuwa kuchapwa viboko kidesturi kuthibitisha ujasiri na uvumilivu. Wasichana huwajibika kwa kazi ndogondogo kama vile kupika na kukamua ng'ombe, ujuzi ambao wao hujifunza kutoka kwa mama zao kutoka umri mdogo. ^[18] Kila miaka 15 hivi, kizazi kipya cha Morans au Il-murran (wapiganaji) kitatahiriwa. Hii inahusisha wavulana wengi kati ya umri wa 12 na 25, ambao wamebalehe na si wa kizazi kilichopita. Moja baadhi ya sherehe kupita ujana hadi upiganaji ni sherehe ya tohara, ambayo ni akifanya bila dawa ya kugandisha misuli. Hii tohara hufanywa na wazee, ambao hutumia kisu chenye makali na kigozi cha ng'ombe kufunika jeraha. Neno la Maa la tohara ni emorata. ^[19] Kijana lazima avumilie operesheni akiwa kimya. Kuonyesha maumivu heleta aibu, angalau kwa muda. Maneno ya Mshangao yoyote yanaweza kusababisha makosa katika operesheni hiyo nyeti, ambayo inaweza kuleta maisha matatizo mengi,majeraha zaidi, na maumivu. Mchakato wa uponyaji utachukua miezi 3-4, wakati ambao ni uchungu kwenda haja ndogo na kwa wakati mwingine hata hauwezekani, na wavulana lazima wabaki katika nguo nyeusi kwa kipindi cha miezi 4-8. ^[20]

Wamaasai wadogo na vilemba na michoro

Katika kipindi hiki, wanaume vijana waliotahiriwa wataishi katika "manyatta", yaani "kijiji" kilichojengwa na mama zao. Manyatta hizo hazina nyua za kulinda boma, ili kusisitiza jukumu lao kulinda jamii. Hakuna ua la mifugo linalojengwa, kwa sababu wapiganaji hawana ng'ombe wala hawana jukumu la kufuga mifugo. Ibada za kifungu zaidi zinahitajika kabla ya kufikia hadhi ya mpiganaji mwandamizi, ikifikia upeo katika sherehe ya eunoto, yaani "ujio wa umri". ^[21]

Bendera ya Wamaasai

Wakati kizazi kipya cha mashujaa kinanzishwa, waliokuwa ilmoran huendelea kuwa wazee bila mamlaka, ambao huwajibika kwa maamuzi ya kisiasa hadi wafanywe wazee wenye mamlaka. ^{[22] [23]}

Wapiganaji wana jukumu la usalama katika jamii, na hutumia muda wao mwingi wakizuru ardhi yao, pia hupita mipaka yao. Wao pia wamizidi kushiriki katika biashara ya mifugo kuliko awali, kuendeleza na kuboresha hisa za msingi kupitia biashara a kubadilisha bidhaa, badala ya kama zamani. ^[24] Wavulana wana wajibu wa kuwalinda mifugo wadogo. Katika msimu wa ukame, wote wapiganaji kwa wavulana huchukua jukumu la ufugaji mifugo. Wazee ni wakurugenzi na washauri wa shughuli za kila siku. Wanawake wana jukumu la ujenzi wa nyumba vilevile kuchota maji, kukusanya kuni, kukamua ng'ombe na kupikia familia. ^[25]

Ngoma ya wamaasai ya kitamaduni, Adumu

Hadithi moja kuhusu Wamaasai ni kwamba kila kijana anatakiwa kuua simba kabla atahiriwe. Ingawa simba walikuwa wanawindwa zamani, na ingawa uwindaji huu umepigwa marufuku katika Afrika Mashariki, bado simba huwindwa wanapo waua mifugo, ^[26] na vijana mashujaa wanaohusika katika mauaji ya hupewa heshima kuu mjini. ^[27] Kuongeza wasiwasi kuhusu idadi ya simba nchini kuna mpango wa kulipwa fidia wakati simba anapowaua mifugo, badala ya uwindaji na kuua simba. ^[28] Hata hivyo, kuua simba mmoja kuna thamani kubwa na heshima katika jamii.

Vijana wanawake pia hutahiriwa (emorata) wanapobaleghe na hupewa maelekezo na ushauri zinazohusiana na majukumu yao mapya, wanasemekana kuwa wamehitimu umri wa wanawake, tayari kuolewa. Tohara kwa wanawake nchini Kenya ni inatekelezwa kwa 38% ya wakazi. Fomu ya kawaida ni clitorectomy. ^[29] Tohara hizi ni kawaida kufanywa na 'mtekelezaji' ambaye ni mara nyingi si mmaasai, kwa kawaida hutoka kikundi cha waNdorobo. Visu vya tohara hutengenezwa na wafua-chuma, il-kunono, ambao huepukwa na Wamaasai kwa sababu ya kutengeneza silaha za kifo (visu, mapanga fupi (ol alem), mikuki, nk). Sawa na wanaume vijana, wanawake ambao watakuwa kutahiriwa huvaa nguo nyeusi, hujipaka rangi na alama kwenye nyuso, na kisha kufunika nyuso zao wanapokamilisha sherehe. ^[30]

Kwa wengine tohara ya kike inajulikana kama kukata kwa sehemu ya uchi ya mke na huleta ukosoaji mwingi kutoka nje ya nchi zote mbili na wanawake wengi ambao wameupitia, kama vile Wamasai mwanaharakati Agnes Pareiyo. Ni hivi majuzi katika sehemu mbali mbali imebadilishwa na "kukatwa kwa maneno" sherehe kuwashirikisha kuimba na kucheza katika nafasi ya ukeketaji. Hata hivyo, mazoezi inabakia ndani ya thamani na utamaduni. Baadhi wanaweza kufikiria ni muhimu tangu baadhi ya Wamasai wanaume wanaweza kukataa mwanamke yeyote ambaye hajatahiriwa, eti kuwa haoleweki au sivyo mahari yake itapunguzwa. Tendo hili la tohara linaweza kusababisha kovu nene ngozini, ambalo linafanya vigumu kwenda haja ndogo, na hii pia umeleta utata. ^[31] FGC ni haramu nchini Kenya na Tanzania. ^{[32] [33]}

Wanawake walioolewa wanapokuwa waja wazito huruhusishwa kutofanya kazi nzito kama kukamua ng'ombe na kukusanya kuni. Mahusiano ya kingono pia yanapigwa marufuku. ^[34]
Wamasai huoa wake wengi; hii hutendwa ili kukabiliana na vifo vingi vya watoto wachanga na wapiganaji. Kuoa kwa wanaume wengi pia kunakubaliwa. Mwanamke kuoa si mumewe tu, lakini umri mzima wa kikundi. Wanaume hutarajiwa kumpa kitanda Mwanamke mgeni wa rika yake. Mwanamke anaamua mwenyewe kama atajiunga na mume huyo. Mtoto yeyote atakayezaliwa ni mtoto wa mume na mtoto wake katika utaratibu wa Kimasai. "Kitala", aina ya talaka au kukimbilia, inawezekana katika nyumba ya mke wa baba, kwa sababu ya kumdhulumu mke. Kurudisha mahari, ulinzi wa watoto, nk, hukubaliwa baadaye. ^[35]

 Muziki na ngoma

Muziki ya kitamaduni ya Kimaasai huwa na sauti kutoka kwaya ya waimbaji huku kiongozi wa nyimbo, au Olaranyani, huimba kiitikio. Olaranyani kwa kawaida ni yule mwimbaji bora ambaye anaweza kuimba wimbo huo, ingawa watu kadhaa huweza kuongoza wimbo. The olaranyani huanza kwa kuimba mstari kichwa (namba) cha wimbo. Kikundi basi kitajibu kwa kukubali, na Olaranyani ataimba mistari huku kikundi kikiimba. Kila wimbo una namba maalum kulingana na kuita-na-kuitika. Mipangilio ya nyimbo ya kawaida huwa ni ya 5 / 4, 6 / 4 na 3 / 4 wakati saini. Manaeno hufuata maudhui maalum na hurudiwa mara nyingi baada ya muda. Kutingisha shingo huongozana na kuimba. Wakati wa kupumua kichwa huelekezwa mbele. Kichwa huelekezwa nyuma kwa ajili ya kuvuta pumzi. Kwa ujumla hii hueneza ratiba ya sauti zao. ^{[36] [37]}

Wanawake huimba nyimbo tulivu, na nyimbo za kuwasifu watoto wao. Nambas, ule mfano wa wito-na-majibu, marudio ya misemo isiyokuwa na maana, ^{[38] [39]} misemo ifuatayo kila mstari kwa kurudiwarudiwa, na waimbaji kukabiliana na mistari yao ni ishara ya kuimba kwa wanawake. ^{[40] [41]} Wakati wanawake wamasai wengi hukusanyika pamoja, wao huimba na kucheza kati yao wenyewe. ^[42]

Wamaasai hutumia sauti zao pekee wanapoimba isipokuwa wanapotumia pembe la Greater Kudu kuwaalika wamoran kwa sherehe la Eunoto ^[43]

Kuimba na kucheza wakati mwingine hufanyika katika manyattas, na kuhusisha kutaniana. Vijana wavulana hupiga foleni na kuimba, "Oooooh-yah", kwa kikohozi, pamoja na msukumo wa miili yao. Wasichana kusimama mbele ya wanaume na kusokota miili huku wakiimbaya "Oiiiyo .. yo" katika kuwajibu wanaume. Ingawa miili kyao hukaribiana, wao hawagusani. ^[44]

Ngoma Ya Wamaasai

Eunoto, sherehe ya kubaleghe kwa mpiganaji, inaweza kuhusisha siku kumi au zaidi ya kuimba, kucheza na ibada. Ya wapiganaji wa Il-Oodokilani kufanya aina ya mchezo inayoitwa adumu, au aigus, mara nyingine inajulikana kama "ngoma ya kuruka". (adumu na aigus ni vitenzi vinavyomaanisha "kuruka" na adumu humaanisha "Kuruka juu na chini katika ngoma" [10] Wapiganaji hujulikana vizuri, na mara nyingi hupigwa picha, katika ushindani huu wa kuruka. Wapiganaji huingia katika mviringo, na moja au wawili wataingia kati ya mviringo kuanza kuruka, bila kuwach visigino vyao kugusa ardhi. Wajumbe wa kikundi wanaweza kuongeza sauti zao kwa kuzingatia urefu wa wanavyoruka. ^[45]

Wamaasai wanawake na ushanga, vipuli, nk.

Washikaji wa Moran (intoyie) hujitembeza katika nguo maridadi kuvutia wengi wao kama mmojawapo ya eunoto. Mama za Moran huimba na kucheza kuonyesha heshima kwa ujasiri wa watoto wao. ^[46]

Wanamuziki wa Hip Hop wa kisasa X Plastaz kutoka kaskazini mwa Tanzania wamechanganya sauti na midundo ya Wamaasai katika muziki yao.

Ushawishi wa dunia ya kisasa

Sera za serikali kama vile hifadhi na utunzaji wa akiba, na kutengwa ya Wamaasai, pamoja na kuongeza idadi, nk, imeifanya njia ya kuishi ya Wamaasai vigumu kudumisha.

Katika kuongezeka kwa umaskini na uhamiaji, mamlaka ya wazee wa jadi wa Kimasai inaonekana kuwa inadidimia. ^[47]

Kwa muda, miradi mingi imeanza kusaidia viongozi wa kimaasai kutafuta njia za kuhifadhi mila zao na pia kusawazisha mahitaji ya elimu ya watoto wao kwa dunia ya kisasa. Njia za ajira zinazojitokeza miongoni mwa watu Wamaasai ni kilimo, biashara (kuuza dawa za jadi, biashara ya mikahawa / maduka, kununua na kuuza ya madini, kuuza bidhaa za maziwa na maziwa na wanawake, nyuzi), na mshahara wa ajira (kama walinzi wa usalama / Walinzi, wapishi, kuongoza watalii), na wengine ambao wanahusika katika sekta mbali mbali. ^[48]

Wamasai wengi wameacha maisha ya wahamaji na kupata nafasi zinazowajibika katika biashara na serikali. [11] Hata hivyo, licha ya maisha ya kisasa wanayoishi mjini, wengi hurudi nyumbani na nguo za kisasa, na hutoka kwenye familia yao ya kitamaduni wakiwa wamevalia shuka (kitambaa chenye rangi mingi), patipati za ngozi ya ng'ombe, na fimbo ya mbao (o-rinka)- wakihisi huru kwa wenyewe na dunia. ^[49]

 Mabadiliko ya Mwili

Wamaasai wazee na ndewe zilizonyooshwa

Kutoboa na kunyoosha ndewe ni kawaida ya Wamaasai. Vifaa mbalimbali hutumika kutoboa na kunyoosha maskio, kama vile miiba kwa kutoboa, ukuti, mawe, msalaba sehemu ya meno ya tembo nk. Idadi ya Wamaasai wanaofuata desturi hii, hasa wavulana, inazidi kupungua. ^{[50] [51]} Wanawake kuvaa aina mbalimbali ya mapambo katika ndewe la sikio, na mapambo madogo juu ya sikio. ^{[52] [53]}

Kung'oa jino canine mapema utotoni ni zoezi ambalo limetiwa kumbukumbu katika Wamasai wa Kenya na Tanzania. Kuna imani ipo kati ya Wamaasai kuwa kuhara, kutapika na magonjwa mengine yanayowaadhiri watoto husababishwa na kuvimba kwa mizizi ya meno, ambayo hufikiriwa kuwa na 'minyoo' au 'meno ya karatasi'. Imani na mwenendo huu si wa kipekee kwa Wamaasai. Vijijini Kenya katika kundi la watoto 95 wenye umri kati ya miezi sita na miaka miwili walitahiniwa mwaka 1991/92. 87% walikuwa kupatikana kuwa wameng'olewa jino moja au zaidi. Katika kundi la watoto wa umri wa miaka 3-7, 72% ya watoto walikuwa hawana meno ya kusiaga. ^{[54] [55]} mchoro

 Maakuli

Kijadi, Wamasai hula nyama, maziwa, na damu kutoka ng'ombe. Utafiti wa ILCA (Nestel 1989) unasema: "Leo hii, chakula kikuu cha Kimasai maziwa ya ng'ombe na unga wa mahindi. Wao huyanywa maziwa pekee au katika chai na Unga wa mahindi hutumiwa kupika uji au ugali. Unga ulioshikamana unajulikana kama ugali na huliwa na maziwa; na hii inatofautiana na uji, ambayo hutayarishwa na hupikwa na maziwa. Nyama, ingawa ni chakula muhimu, huliwa kwa nadra kwa hivyo haiwezi tambulika kama chakula kikuu. Mafuta ya nyama hutumika katika kupika, sanasana uji, mahindi na maharagwe. Siagi pia ni chakula muhimu cha watoto wachanga. Damu hunyewa kwa nadra. "

Utafiti wa International Livestock Centre for Africa (Bekure et al. 1991) unaonyesha mabadiliko makubwa sana katika mlo wa Kimasai kuelekea bidhaa zisizo za mifugo pamoja na mahindi kuwa asilimia 12-39 na sukari asilimia 8-13; na wastani wa lita moja ya maziwa hunyewa na kila mtu kila siku. Maziwa hayo hutumika sanasana kama maziwa lala au maziwa-siagi - maziwa yaliyochanganywa na siagi. Maziwa hutumika sana. Mahitaji ya protini huwa yametoshelezwa kikamilifu. Hata hivyo, ugavi wa chuma, niasini, vitamini C, vitamini A, thiamine na nguvu ni hawayezi kutumikiwa kikamilifu kwa kunywa maziwa pekee. Kutokana na kubadilika kwa mazingira, hasa msimu wa ukame wa mara kwa mara, wafugaji wengi, pamoja na Wamasai, hutumia nafaka katika maakuli [12] [13]

Wamasai hufuga ng'ombe mbuzi na kondoo, pamoja na kondoo Mwekundu, vilevile ng'ombe waliothaminiwa zaidi. ^[56] vipimo vya moyo vilitumiwa kwa vijana wavulana wamaasai 400 na hakuwa ushahidi wowote wa ugonjwa wa moyo, upungufu au ulemavu. Utafiti zaidi ulionyesha kuwa wastani wa kiwango cha mafuta moyoni ulikuwa asilimia 50 ya wastani wa waMarekani. Matokeo haya yalithibitisha afya wa wamorans, ambayo ilitathminiwa kama "kiwango cha Olimpiki". ^[57]

Supu pengine ni mmojawapo ya matumizi muhimu zaidi ya mimea kwa chakula cha Wamaasai. Acacia nilotica ni mmea wa supu unaotumika mara nyingi. Mzizi au shina huchemshwa katika maji na kutumiwa peke yake au huongezwa kwa supu. Wamasai hupenda kuichukua kama dawa, na inajulikana kuwafanya jasiri, wenye nguvu na washindani. Wamasai hunywa supu yenye gome na mizizi inayopungua mafuta moyoni; wale Wamaasai mijini ambao hawana mimea hii hupatikana na maradhi ya moyo. ^[58] Ingawa yanatumiwa kama vitafunio, matunda huwa sehemu kubwa ya chakula cha watoto na wanawake wanaochunga wanyama na pia morans jangwani. ^[59]

Kucnanganya damu ya ng'ombe na maziwa inafanywa kuandaa kinywaji cha kitamaduni katika sherehe za kipekee na pia kama chakula kwa wagonjwa. ^[60] Hata hivyo, kuchanganyishwa kwa damu katika mlo unadidimia kutokana na kupunguka kwa idadi ya mifugo. Hivi majuzi, Wamasai wamekuwa wakitegemea vyakula kutoka maeneo mengine kama vile unga wa mahindi, mchele, viazi, kabichi (zinazojulikana kwa Wamaasai kama majani ya mbuzi), nk. Wamaasai ambao wanaishi karibu na wakulima wa mazao ya kilimo wameshughulikia kilimo kama msingi yao ya kujikimu. Katika maeneo haya, mashamba hayo hayawezi kudumisha idadi kubwa ya wanyama; hivyo Wamaasai hulazimika kulima. [14]
 Mavazi

Wamaasai mwanamke

Mavazi hutofautiana na umri, jinsia, na mahali. Vijana wa kiume, kwa mfano, huvaa nguo nyeusi kwa miezi kadhaa inayofuata tohara. Hata hivyo, nyekundu ni rangi iliyopendelewa. Bluu, nyeusi, na milia huvaliwa kama zilivyo miundo na rangi za kiafrika. Wamasai walianza kubadilisha ya ngozi ya wanyama, ndama na kondoo, wakianza kutumia nguo za pamba katika miaka ya 1960. ^[61]

Shuka ni neno la Maa la vitambaa vinavyozungushwa mwilini, juu ya kila bega, kisha ya tatu juu yao. Hizi kwa kawaida huwa nyekundu, ingawa kuna rangi zingine (km bluu) Rangi ya waridi, hata yenye maua, haidharauliwi na wapiganaji. ^[62] Mavazi yanayojulikana kama Kanga hupatikana virahisi. ^[63] Wamaasai wanaoishi karibu na pwani huvaa kikoi, aina ya kitambaa inayopatikana katika rangi mbalimbali na nguo. Hata hivyo, mtindo uliopendelewa ni mistari. ^[64]

Wamasai wengi huko Tanzania kuvaa makubadhi, ambayo walikuwa mpaka hivi majuzi wakizitengeneza kutoka ngozi ya ng'ombe. Siku hizi wao hutumia gurudumu au plastiki kutengeneza kulinda nyayo. Wanaume na wanawake kuvaa vikuku vya mbao. Wamasai wanawake mara kwa mara hufuma marembesho na mikufu ya shanga. Ushanga huu huwa na sehemu muhimu katika {urembesho wa miili yao. Ingawa kuna tofauti katika maana ya rangi ya shanga, baadhi ya maana kwa jumla ya rangi chache ni: nyeupe, amani; bluu, maji; nyekundu, mpiganaji / damu / shujaa. ^[65]

Ushanga, unaofanywa na wanawake, ina historia ndefu kati ya wamaasai, ambao hujitambulisha katika jamii kupitia mapambo ya mwili na uchoraji. Kabla ya kuwasiliana na Wazungu shanga zilikuwa zikitengenezwa kutoka vifaa vienyeji. Shanga nyeupe zilitengenezwa kutoka udongo, pembe, au mfupa. Shanga Nyeusi na bluu zilitengenezwa kutoka chuma, makaa, mbegu, udongo, au pembe. Shanga nyekundu zilitengenezwa kutoka mbegu, mbao, maburu, mifupa, pembe, shaba, au chuma. Katika karne ya kumi na tisa, shanga nyingi zenye rangi mbalimblail zilifika Afrika Mashariki kutoka ulaya, na zikabadilishwa na shanga za jadi na kutumiwa kutengeneza mipangilio bora ya rangi. Hivi sasa, shanga za kioo, bila urembesho hupendelewa. ^[66]

Nywele

Kunyoa kichwa ni kawaida katika sherehe za kubaleghe, kuwakilisha mwanzo mpya kutoka sura moja ya maisha hadi nyingine. ^[67] Wapiganaji ni wanachama tu wa jamii ya Wamasai wanaoruhusiwa kuwa na nywele ndefu, ambayo huifuma katika nyuzi ndogo ndogo. ^[68]

Anapofikisha umri wa "miezi" 3, mtoto hupewa jina na kichwa hunyolewa safi isipokuwa mbali ya shaved ya kifurushi cha nywele, kinachofanana na kilema cha jogoo kutoka shingo hadi paji la uso. ^[69] Ufananishi huu na jogoo humaanisha "hali ya neema" wanayopewa watoto wachanga. ^[70] Mwanamke aliyepoteza mtoto awali alipokuwa akijifungua ataweka kifurushi hiki cha nywele mbele au nyuma ya kichwa, kutegemea kama alipoteza mvulana au msichana. ^[69]

Siku mbili kabla ya wavulana kutahiriwa, vichwa vyao hunyolewa. ^[71] Vijana mashujaa kisha huruhusu nywele zao kukua, na hutumia wakati mwingi wakisuka nywele. Nywele hiyo hupakwa mafuta ya wanyama na mchanga mwekundu, na huhasimiwa juu ya kichwa kwa kipimo cha maskio. Nywele kisha husukwa: inagawanyishwa katika sehemu ndogo na kusongwa kwanza ikiwa imetenganishwa, halafu ikiwa imeunganishwa. Pamba au nyuzi za sufu zinaweza kutumiwa kurefusha nywele. Nywele iliyosukwa huweza ikaachwa imelegea au ikafungwa pamoja kwa ngozi. ^[72] Wakati wapiganaji kwenda kupitia Eunoto, na kuwa wazee, nywele zao ndefu zilizosukwa hunyolewa. ^[73]

Vilevile wanaume hunyoa nywele wanapopita kifungu kimoja cha maisha hadi kingine, Bibiarusi pia atanyolewa kichwa chake, na kondoo wawili dume watachinjwa kuzingatia sherehe hiyo. ^[74]

Wagogo

 Wagogo) ni kabila la Tanzania ya kati, wenyeji wa mikoa ya Dodoma na Singida. Lugha yao ni Cigogo (kwa Kiswahili hutamkika Kigogo).
Dini ya wengi wao ni Ukristo, hasa wa madhehebu ya Anglikana, halafu wa Kanisa Katoliki. Historia ya Wagogo inaweza kuelezeka kwa kuangalia yafuatayo: Utawala wa jadi, nyumba za asili, chakula kikuu na lafudhi ya lugha.
Utawala wa Jadi
Wagogo walikuwa wakiongozwa na mtu mmoja aliyeitwa Mtemi. Watemi kadhaa waliongoza kabila hilo kabla ya mfumo wa uongozi kuvurugwa na ukoloni. Mtemi wa mwisho aliitwa Mazengo ambaye alitokea katika kijiji cha Mvumi, wilaya ya Dodoma vijijini.

 Nyumba za asili

Wagogo wamekuwa wakijenga nyumba ambazo huitwa "tembe". Tangu zamani kuta za tembe zilijengwa kwa fito (sito kwa lugha yao) zilizosukwa kwa kupisha kuzuia mwanga na maji. Vipande vya kuta vilivyosukwa kwa sito vinaitwa "izizi". Tembe huezekwa kwa udongo ambao hushikiliwa na miti midogomidogo (walo). Walo huwa unashikiliwa na miti mikubwa kidogo (mahapa) na mahapa hushikiliwa na miti mikubwa (Michichi). Michichi ambayo ndiyo hubeba uzito wote hushikiliwa na nguzo kubwa za miti imara na migumu. Nguzo hizo hutiwa masumbiri. Kwa miaka ya karibuni na hata sasa kuta za tembe hujengwa na matofali yanayotengenezwa kwa udongo.

Chakula kikuu

Wagogo hula ugali wa uwele kama chakula kikuu na huchukulia ugali wa mahindi kama mwepesi. Miaka ya zamani mlo wa kawaida wa Mgogo mwenye uwezo (yaani mwenye ng'ombe) ulihusisha ugali, maziwa, mafuta ya ng'ombe, na mboga kama mlenda, safwe,cidungulilo,nyakifwega, mhilile,sanghala,mnzimwe,cipali,ihaji,sagulasagula,ikuwi (hasa wakati masika inapoanza) n.k. Kwa miaka ya sasa Wagogo wamekuwa wakila chakula cha kawaida kama makabila mengine nchini Tanzania.

Lugha

kabila la Wagogo lina makabila mengine madogomadogo ndani yake. Wao hutofautiana kwa jinsi ambavyo hutamka maneno au huongeza na kupunguza baadhi ya matamshi kwenye neno. Moja ya makundi yanayoonekana wazi kwenye kabila hili ni kama Wanyambwa ambao huongea lafudhi ya Kinyambwa. Wanyambwa hutokea vijiji vya magharibi mwa mji wa Dodoma. Wengine ni Wanyaugogo ambayo huongea lafudhi iitwayo Chinyaugogo. Wanyaugogo ambao ndio wanaowakiLisha kundi kubwa sana hutokea vijiji vya mashariki na kusini mwa mji wa Dodoma na pia Mpwapwa.

Majina ya ukoo ya Kigogo

majina hayo ni kama Mazengo, Kidosa, Cilongani, Malecela, Mwaluko, Mavunde, Ndejembi, Manyesela, Mbogambi, Mdachi, Kapaya,Matonya, Mtunya, Kusila, Nhonya,Mhalanyuka, Mbenaa, Chibile, Mdoli, Lusinde,Njamasi,Majenda,Chiwamba,Mazoya,Ufinyu,Chilyawanhu,Magaya, Ngoli,Chiwanga,Lubeleje,Makupila,Fukunyi (endeleza

WACHAGA

Wachagga ni kabila la watu wenye asili ya Kibantu wanaoishi kaskazini mwa Tanzania chini ya mlima Kilimanjaro, mkoani Kilimanjaro. Shughuli kubwa ya Wachagga ni biashara na kilimo.
Wachagga ni kabila la tatu kwa ukubwa nchini Tanzania.

 Vikundi vya Wachagga

Wachagga wana historia ndefu ya asili yao na maingiliano yao na makabila mengine. Kabila la kichagga ni mkusanyiko wa makabila madogo madogo (ya Kichagga) yaliyosambaa kijiografia kuzunguka mlima Kilimanjaro kuanzia Mashariki Tarakea, Rombo hadi magharibi ya Kilimanjaro Siha, Machame. Makabila ya Kichagga ni Wa-Rombo, Wa-Marangu, Wa-Old Moshi, Wa-Kibosho, na Wa-Machame. Makundi mengine madogo ya wachagga ni Wakirua-Vunjo, Wa-Uru, na Wa-Siha.

 Lugha ya Kichagga

Lugha ya Kichagga, inabadilika kuanzia unapotoka Tarakea mpaka unapofika Siha magharibi mwa Kilimanjaro. Kutokana na tofauti hizo Kichagga kimegawanyika katika Kirombo, Kimarangu, Ki-Old Moshi,Kikibosho, Kimachame, Kikirua na Kisiha. Lugha hizi zinakaribia kufanana kulingana na jinsi makabila hayo yalivyopakana. Kwa mfano, Ki-Old Moshi kinafanana na Kikirua, ambacho nacho kinafanana kidogo na Kimarangu. Vile vile Kisiha kinafanana sana na Kimachame ambacho pia kinafanana kidogo na Kikibosho. Baadhi ya Wamachame walihamia sehemu za Meru Arusha na kuchanganyikana na Waarusha, lugha yao ikabadilika kidogo na kuwa Ki-meru. Kwa sababu hii Wameru wanasikilizana sana na Wamachame ingawa lafudhi zao zinatofautiana kidogo.

 Historia ya elimu kati ya Wachagga

Wachagga wanajulikana kwa uwezo wao mkubwa wa kufanya biashara na pia kilimo. Moshi ni maeneo ya mwanzo ambayo Wamisionari wa Kikristo walijenga makanisa na shule. Sababu hii imefanya Wachagga kuwa kati ya kabila lenye watu wengi walio na elimu ya kisasa na mkoa wa Kilimanjaro kuwa unaongoza kwa idadi ya shule za sekondari nchini Tanzania.
Shule nyingi za sekondari ziko katika mkoa huu kwa sababu zifuatazo: 1) Hali ya hewa na vivutio vya kitalii katika mkoa huu viliwavutia zaidi walowezi na wakoloni na kuweka makazi yao hapo. Hivyo wamishinari walijenga shule za kwanza wakifuatiliwa na serikali za wakoloni 2) Serikali ya Tanzania ilirithi shule zilizojengwa na wakoloni 3) Wachagga waliobahatika kupata fedha binafsi baadaye waliwekeza kwenye ujenzi wa shule binafsi kama kitega-uchumi. Wakati wakazi wa mikoa mingine walisubiri serikali iwajengee shule. 4) Ukichanganya sababu 1,2 & 3 utagundua shule katika mkoa Kilimanjaro vimezidi sana idadi ya shule katika miko mingine yote.
Ni vema pia kusema kwamba shule hizi kuvutia wanafunzi kutoka Tanzania nzima, haziwasomeshi wachagga tu.

 Kilimo na chakula

Wachagga hulima mazao ya chakula kama vile mahindi, maharagwe,viazi, ndizi, ulezi na mboga mbalimbali. Mazao ya biashara kama vile kahawa, nyanya na vitunguu.

[hariri] Ndizi za Wachagga

Ingawa wachaga wa leo wanakula vyakula mbali mbali kama vile ugali, wali na viazi, chakula kikuu cha Wachagga ni ndizi. Kuna ndizi za aina mbalimbali na hutumika kwa matumiza tofauti. Mfano ndizi kisukari ni fupi na huachwa hadi ziive na huliwa mbivu kama tunda. Ndizi mshare kukatwa zikiwa mbichi na kupikwa chakula mbalimbali pamoja na nyama ya ngombe, kondoo au mbuzi. Mara nyingine hupikwa na maharage, choroko,kunde au hata maziwa ya mtindi. Vyakula vya ndizi huja kwa ladha tofauti kama vile ndizi nyama, mtori, machalari, kiburu na kadhalika.
Aina nyingine ni ndizi-ngombe ambazo huachwa ziive halafu humenywa na kutumiwa kutengenezea pombe maarufu iitwayo mbege. Mbege hutengenezwa kwa kutumia ndizi mbivu, maji, na ulezi.
Aina nyingine ni ndizi-mzuzu. Hizi zikikomaa huachwa zianze kuiva kidogo halafu huchomwa na kuliwa kama kitafunwa pamoja na chai au pombe. Ukipita mitaa ya Darisalamu utaona ndizi- mzuzu zikichomwa sambamba na muhogo au kuku-vumbi au kiti-moto.

[hariri] Wachagga na muhogo

Inasemekana kuwa "mchagga halisi, hali muhogo - akila muhogo atakufa". Usemi huu umetokana na historia ya mababu kuwa wachagga waliopanda mihogo Kilimanjaro enzi za kale walikufa baada ya kuila. Historia hiyo yaweza kuwa ya ukweli kwa sababu aina nyingi za mihogo zinajenga sumu ya sianidi ndani yao; watu waliozoea kutumia mihogo huwa na njia za kuondoa sumu kwa kwa kuiloweka mihogo katika maji kwa muda. Lakini kama Wachagga wale wa zamani hasa wa Machame walifanya jaribio bila kujua mbinu ya kuondoa sumu ajali iliweza kutokea. Cha kushangaza ni kwamba huko huko Kilimanjaro, majirani na watani wa wachagga yaani Wapare walikuwa wameshazoea mihogo na ilikuja kuwa moja ya chakula chao kikuu.

 Ulaji kiti-moto

Pamoja na kilimo cha mazao, wachagga hupendelea sana kufuga nguruwe. Tabia ya kula nyama ya nguruwe ijulikanayo leo kwa jina la "kiti moto" ni moja ya mambo yaliyoenezwa na wachagga. Ulaji wa "kiti moto" haukupendeza baadhi ya wenyeji wa Pwani kama Dar es Salaam ambapo wachagga walihamia, kwani wakaaji wengi wa Pwani ni Waislamu kwa hiyo nguruwe kwao ni haramu. Wakazi wa Dar es Salaam watokao makabila mengine na wasiyo waisalmu kwao kula nguruwe ilikuwa "ruksa".

 Majina ya Kichagga

Majina ya kiukoo ya Kichagga pia huashiria wanatoka sehemu gani ya Uchaga, japo si lazima kuwa hivyo: mfano familia maarufu za Kichagga nchini Tanzania ni kama Kimaro, Swai, Massawe, Mushi, Lema, Urassa, Nkya, Ndosi, Meena hutoka Machame. Akina Temu, Mlaki, Mlay, Lyimo, Moshiro, Mselle, Kileo, Kimambo, Tesha wanatoka Old Moshi na Vunjo. Mariki, Tarimo, Laswai, Mallya, Mrema, Mkenda, Massawe, Lamtey, Tairo, Mramba, Kauki wanatoka Rombo. Sawe, Usiri, Shayo, Kiwelu, Makundi, Urasa, Moshi, Meela, Minja, Njau wanatoka Marangu. Rite, Makule, Minja, Mashayo, Chao, Shao, Makawia, Ndesano, Kimario, Tilla, Mariale, Tarimo, Mafole, Kituo, Mrosso, Lyakundia, Kessy, Mmbando, Matemba, Ndenshau, Morio, Akaro, Matowo, Towo, Mkony, Temba na kadhalika hutoka Kibosho.
Wachagga wengi hupenda kurudi nyumbani kipindi cha Krismasi, ikiwa ni kuwatembelea wazazi wao, rafiki, au ndugu. Ingawa wengi hudhani kwamba Wachagga wameathiriwa sana na dini ya Ukristo kwa kuwa wengi wao ni Wakristo na hiki huwa ni kipindi cha likizo kwao, inaaminika pia kuwa kurudi kwao Uchagani wakati wa Krismasi ni pamoja na kutembelea ndugu zao na kujumuika pamoja katika kuumaliza mwaka baada ya kazi nyingi za kutafuta pesa kwa mwaka mzima.

 Utawala wa jadi ya Wachagga

Watawala wa kichagga waliitwa "Mangi". Hawa walihodhi mashamba, ngombe na waliheshimiwa kama viongozi wa kikabila. Walikuwa na nguvu za kisiasa na utajiri. Baadhi ya ma-mangi mashuhuri katika historia ni kama Mangi Rindi aliyeingia mikataba na wakoloni (wajerumani), Mangi Sina wa kibosho - anajulikana kwa uhodari wake wa vita katika kupigana na wamachame na kupora ngombe na mazao yao na Mangi Marealle wa Marangu na Vunjo. Wakoloni walipokuja Kilimanjaro waliingia mikataba na viongozi hawa wa kikabila ili kuweza kuweka misingi yao ya kikoloni. Pia ndugu na watoto wa ma-Mangi walikuwa wa kwanza kupata elimu ya kikoloni, kwa hiyo waliweza kushirikishwa katika serikali za kwanza. Hawa pia wanaaminika walikuwa ni kama mabepari wa kwanza wa ki-jadi, maana walifanyiwa kazi na watu wengine wakati wao ma-mangi wamekaa kuhesabu mali zao. Usemi maarufu wa "u-Mangi-meza" inawezekana kuwa umetokana na watawala hawa wa kichagga.

 Ardhi

Ingawa ardhi ni msingi wa maendeleo kwa watu wote, kwa wachagga, ardhi ni mali sana kwa sababu kilimo chao ni cha mazao ya kudumu kama kahawa na ndizi hukaa shambani kwa muda wa miaka mingi. Mojawapo ya urithi wapewayo watoto ni "kihamba". Hii ni sehemu ya ardhi ambayo mtoto anategemewa atajenga na kuanzisha familia yake. Bahati mbaya watoto wa kike walikuwa hawapewi kipaumbele katika ugawanaji wa vihamba. Uhaba wa ardhi uchagani ulipelekea wachagga wengi kuhamia mikoa mingine. Hivi leo utakuta wachagga wakiishi Dodoma, Morogoro, Iringa, Mbeya nk wakiwa wamepanda migomba yao na kuendesha biashara za maduka ya vyakula. Ukienda kwenye mikoa hii utakuta wamejenga jamii zao na vyama vyao vya kusaidiana wakati wa sherehe au matatizo. Aidha hata pombe ya mbege utaweza kuikuta katika makusanyio ya wachaga mikoani mbali mbali.

 Maoni juu ya Wachagga

Ingawa wanaume wa kichagga hupendelea kufanya kazi mbali na kwao, wake zao hukaa nyumbani (Moshi) na hufuga ngombe na kazi za shambani. ila kwa sasa kutokana na ugonjwa wa ukimwi tabia hii imepungua miongon mwao. Wanawake wa kichagga (hasa kutoka Rombo) hujulikana kama wafanyakazi hodari. Huchangia sana katika mapato ya nyumbani na chakula. Ingawa kipato cha wachaga ni kikubwa kulinganisha na cha makabila mengine, takwimu zinaonyesha watoto wa mkoa wa Kilimanjaro kuwa kuongoza kwa utapiamlo. Sababu kubwa ya watoto kuwa na utapiamlo kunatokana na wazazi kujali zaidi kazi kuliko muda wa kuwahudumia watoto. Wengi wa wototo ni wale ambao wazazi wao ni watu wapombe na kipato chao kinaishia kilabuni. Utaona kwamba uchagani kuna vilabu vingi vya pombe na vinaongezeka kwa sababu imekuwa nibiashara kubwa. Karibu kila kaya kumi natano kuna kila cha pombe na kiwango cha chini kabisa cha pombe inayouzwa kwa siku katika vilabu hivyo si chini ya dede sita au lita mia moja. Pombe ni sababu moja ya watoto kuwa na utapiamlo Hii inawezekana kuwa matunda ya wazazi kutowalisha watoto wao chakula cha kutosha au chakula bora. Kuna sehemu nyingine za Uchaggani kama Old Moshi na Kibosho ambapo watoto wadogo hupewa pombe ya mbege asubuhi mchana na jioni. Sababu nyingi ni kazi; mama wa kichagga anaweza kushinda shambani kutwa na hawana desturi ya kubeba watoto mgongoni kwenda nao shambani hivyo wanakuwa nyumbani ama wenyewe au na mayaya. Mfano ulio dhahiri ni nyakati za asubuhi na mapema kwenye vyombo vya usafiri karibu robo tatu ya abiria ni wanawake wakienda katika shunguli za kiiashara na kilimo na vivyo hivyo nyakati za jioni wakirudi majumbani. Hao ni nje ya wale wanaotumia usafiri wa miguu ambao ni wengi zaidi. Pia baadhi ya wamama wa kichaga wanawajali waume zao zaidi kwani nyama nzuri ni ya baba. Kuepuka gharama baba ataandaliwa chaula kizuri tofauti na chakulawalichoandaliwa watoto japo ni chakula kilekile.

 

. Je, unajua kitu kuhusu Wachagga ?